Co to azbest? Dowiedz się o jego szkodliwości i zagrożeniach

Azbest to materiał, który kryje w sobie wiele zagrożeń dla zdrowia. W artykule poznasz jego właściwości, rodzaje wyrobów zawierających azbest w Polsce oraz choroby, które mogą być wynikiem ekspozycji na ten niebezpieczny minerał. Dowiesz się także o przepisach prawnych dotyczących azbestu oraz zasadach bezpieczeństwa przy jego usuwaniu.

Co to jest azbest – definicja i właściwości

Azbest to grupa naturalnie występujących minerałów o włóknistej strukturze, należących do grupy krzemianów. Jego włókna są cienkie, elastyczne i odporne na działanie czynników zewnętrznych. Wykazuje wyjątkową odporność na ogień, wysokie temperatury oraz większość substancji chemicznych. Nie ulega degradacji pod wpływem kwasów, zasad, ani wilgoci, co przez wiele lat czyniło go atrakcyjnym materiałem w różnych gałęziach przemysłu. W Polsce nie występują naturalne złoża azbestu, dlatego wszystkie surowce do produkcji były importowane.

Azbest przez dziesiątki lat był wykorzystywany przede wszystkim w budownictwie i przemyśle ciężkim. Z biegiem czasu ujawniono jego szkodliwość dla zdrowia, co doprowadziło do licznych regulacji i stopniowego wycofywania go z rynku. Włókna azbestu są respirabilne, co oznacza, że mogą być wdychane i odkładać się w płucach. Szkodliwe działanie azbestu objawia się najczęściej po wielu latach od ekspozycji, a ryzyko wzrasta wraz z długością kontaktu z materiałem.

Właściwości chemiczne i fizyczne azbestu

Podstawową cechą azbestu jest jego niezwykła trwałość oraz odporność na działanie ognia, co pozwalało wykorzystać go jako materiał izolacyjny oraz ognioodporny. Niepalność oraz odporność na wysokie temperatury uczyniły go popularnym dodatkiem do wyrobów budowlanych. Azbest nie przewodzi prądu, co umożliwiało jego stosowanie w instalacjach elektrycznych i urządzeniach grzewczych.

Właściwości chemiczne azbestu obejmują odporność na większość substancji żrących, takich jak kwasy czy zasady. Dzięki swojej strukturze włókna azbestowe nie rozpuszczają się w wodzie i nie ulegają biodegradacji. Jednak wdychanie mikroskopijnych włókien azbestu prowadzi do ich akumulacji w tkankach płuc, powodując stany zapalne i uszkodzenia.

Rodzaje wyrobów zawierających azbest w Polsce

W Polsce 96% wyrobów zawierających azbest stanowią płyty azbestowo-cementowe. Były one szeroko wykorzystywane w budownictwie mieszkaniowym, przemysłowym oraz gospodarczym. Pozostałe zastosowania dotyczyły innych wyrobów budowlanych oraz specjalistycznych materiałów przemysłowych. Azbest, ze względu na swoje wyjątkowe właściwości izolacyjne, stanowił nieodłączny element infrastruktury przez niemal cały XX wiek.

W praktyce spotykano różne odmiany materiałów azbestowych, różniące się składem, strukturą oraz przeznaczeniem. Większość z nich należała do wyrobów azbestowo-cementowych, lecz stosowano także inne typy produktów, o czym szerzej w poniższych podrozdziałach.

Azbestowo-cementowe materiały budowlane

Najpopularniejsze w Polsce płyty azbestowo-cementowe wykorzystywane były głównie do pokryć dachowych oraz elewacji budynków. Ich trwałość i odporność na warunki atmosferyczne sprawiały, że były chętnie stosowane zarówno w budownictwie indywidualnym, jak i przemysłowym. Oprócz dachówek i płyt falistych, azbest stosowano także w produkcji rur kanalizacyjnych oraz wodociągowych.

Wśród innych wyrobów z tej grupy można wymienić:

• płyty elewacyjne stosowane do izolacji ścian,
• rury o różnej średnicy wykorzystywane w instalacjach wodnych,
• elementy kominowe,
• płyty płaskie do ścianek działowych i sufitów podwieszanych.

Inne zastosowania azbestu w budownictwie

Oprócz wyrobów cementowych, azbest stosowano również w wielu innych materiałach budowlanych. Były to m.in. materiały izolacyjne używane w konstrukcjach stropów, ścian oraz instalacjach ciepłowniczych. Azbest pojawiał się także w uszczelkach, płytach ogniotrwałych i materiałach odpornych na ścieranie.

Warto również wspomnieć o zastosowaniach azbestu w produkcji:

• izolacji termicznej urządzeń grzewczych,
• taśm i sznurów uszczelniających w instalacjach technicznych,
• powłok antykorozyjnych,
• elementów hamulcowych i sprzęgieł w przemyśle motoryzacyjnym.

Choroby wywołane ekspozycją na azbest

Ekspozycja na włókna azbestowe jest niezwykle niebezpieczna dla zdrowia. Wdychanie pyłu azbestowego powoduje szereg poważnych chorób, w tym nowotwory i przewlekłe schorzenia układu oddechowego. Skutki zdrowotne pojawiają się zwykle po wielu latach od kontaktu z azbestem, co utrudnia szybką diagnozę i działanie profilaktyczne.

Szkodliwość azbestu wzrasta wraz z czasem ekspozycji i stężeniem włókien w powietrzu. Najbardziej narażone są osoby pracujące przy demontażu, konserwacji i usuwaniu materiałów azbestowych, a także mieszkańcy budynków z nieprawidłowo zabezpieczonymi wyrobami azbestowymi.

Nowotwory płuc i azbestoza

Rakotwórczość azbestu została potwierdzona przez Ministerstwo Zdrowia oraz międzynarodowe organizacje zdrowotne. Nowotwory płuc oraz międzybłoniak opłucnej i otrzewnej to najgroźniejsze schorzenia powodowane przez ekspozycję na włókna azbestowe. Choroby te rozwijają się po długotrwałym kontakcie z pyłem azbestowym, a ich leczenie jest bardzo trudne.

Azbestoza to przewlekła choroba płuc, powstająca w wyniku długotrwałego wdychania pyłu azbestowego. Objawia się zwłóknieniem tkanki płucnej, dusznościami oraz przewlekłym kaszlem. Ryzyko zachorowania jest ściśle związane z długością i intensywnością ekspozycji.

Inne schorzenia układu oddechowego

Oprócz nowotworów i azbestozy, włókna azbestowe mogą wywoływać wiele innych problemów zdrowotnych. Przede wszystkim są przyczyną pylicy azbestowej, przewlekłych stanów zapalnych płuc, a także mogą prowadzić do rozwoju rozedmy płuc oraz przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP).

Ekspozycja na pył azbestowy może również powodować reakcje alergiczne oraz zmiany skórne. Zdarza się, że nawet krótki kontakt z włóknami prowadzi do podrażnienia dróg oddechowych i oczu, szczególnie u osób wrażliwych.

Wdychanie mikroskopijnych włókien azbestu prowadzi do ich akumulacji w tkankach płuc, powodując stany zapalne, zwłóknienie oraz zwiększając ryzyko rozwoju nowotworów.

Przepisy prawne dotyczące azbestu w Polsce

Azbest został oficjalnie zakazany w Polsce w 1997 roku. Przepisy regulacyjne określają obowiązki właścicieli nieruchomości oraz firm zajmujących się usuwaniem i unieszkodliwianiem azbestu. Właściciele nieruchomości zobowiązani są do usunięcia wszystkich wyrobów zawierających azbest do 2032 roku. Przepisy te mają na celu ochronę zdrowia publicznego oraz minimalizowanie ryzyka ekspozycji na szkodliwe włókna.

Realizacja tych założeń wspierana jest przez systemy nadzoru, takie jak inspekcja sanitarna oraz programy dofinansowania na usuwanie azbestu. Przepisy szczegółowo określają sposób przechowywania, transportu i składowania odpadów azbestowych.

Zakaz stosowania azbestu

Od 1997 roku stosowanie, produkcja i obrót wyrobami zawierającymi azbest są w Polsce całkowicie zabronione. Przepisy te obowiązują zarówno osoby fizyczne, jak i przedsiębiorstwa oraz instytucje publiczne. Wszelkie materiały azbestowe muszą zostać zinwentaryzowane, ocenione pod względem stanu technicznego oraz sukcesywnie usuwane.

Program Oczyszczania Kraju z Azbestu

W 2009 roku uruchomiono Program Oczyszczania Kraju z Azbestu, którego celem jest całkowite wyeliminowanie azbestu do końca 2032 roku. Program ten obejmuje działania związane z monitorowaniem, usuwaniem oraz bezpiecznym składowaniem odpadów azbestowych. W ramach programu funkcjonują specjalne programy dofinansowania, które umożliwiają właścicielom nieruchomości pokrycie kosztów usuwania azbestu.

Program obejmuje również działania edukacyjne, wsparcie techniczne oraz nadzór nad realizacją obowiązków wynikających z przepisów prawa. Wspierany jest przez jednostki samorządu terytorialnego oraz administrację rządową.

Bezpieczeństwo i higiena pracy przy usuwaniu azbestu

Usuwanie azbestu wiąże się z wieloma zagrożeniami zdrowotnymi, dlatego może być wykonywane wyłącznie przez firmy posiadające specjalistyczne uprawnienia i certyfikaty. Pracownicy muszą stosować środki ochrony osobistej oraz przestrzegać rygorystycznych procedur bezpieczeństwa. Dopuszczalne stężenie pyłu azbestowego w powietrzu wynosi 1000 włókien/m3, a przekroczenie tego poziomu stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia.

Procedury związane z demontażem, transportem i składowaniem materiałów azbestowych są szczegółowo określone w przepisach BHP oraz regulacjach krajowych. Materiały zawierające azbest muszą być odpowiednio zabezpieczone i przewożone do specjalnych składowisk.

Wymagania dla firm zajmujących się demontażem

Firmy prowadzące demontaż i usuwanie azbestu muszą spełniać określone wymagania prawne, techniczne oraz organizacyjne. Każda firma musi posiadać odpowiednie zezwolenia oraz zgłaszać rozpoczęcie i zakończenie prac do właściwych organów administracyjnych. Pracownicy muszą być regularnie szkoleni z zakresu bezpiecznego postępowania z azbestem.

Wymogi obejmują również stosowanie specjalistycznego sprzętu ochronnego oraz zabezpieczanie miejsca pracy przed pyleniem. Po zakończeniu demontażu teren musi zostać dokładnie oczyszczony i zdezynfekowany.

Usuwanie wyrobów azbestowych powinno być przeprowadzane wyłącznie przez wyspecjalizowane firmy, które stosują odpowiednie procedury bezpieczeństwa i higieny pracy, aby zminimalizować ryzyko ekspozycji na rakotwórcze włókna.

Kontrola stanu i składowanie odpadów azbestowych

Regularna kontrola stanu wyrobów azbestowych ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańców i użytkowników budynków. Wszelkie uszkodzenia, pęknięcia lub ubytki w materiałach azbestowych wymagają natychmiastowej interwencji i zgłoszenia do odpowiednich służb. Inspekcja sanitarna prowadzi nadzór nad prawidłowym wykonywaniem tych obowiązków.

Odpady azbestowe muszą być składowane na wyznaczonych składowiskach, spełniających określone normy bezpieczeństwa. Przewóz i unieszkodliwianie odpadów odbywa się w specjalnych, szczelnych opakowaniach i pod ścisłym nadzorem. Tylko takie postępowanie gwarantuje ograniczenie ryzyka dla ludzi i środowiska.

Co warto zapamietać?:

• Azbest to naturalny minerał o włóknistej strukturze, charakteryzujący się wysoką odpornością na ogień, chemikalia oraz wilgoć.
• W Polsce 96% wyrobów azbestowych to płyty azbestowo-cementowe, używane głównie w budownictwie do pokryć dachowych i elewacji.
• Ekspozycja na azbest prowadzi do poważnych chorób, w tym nowotworów płuc i azbestozy, z objawami pojawiającymi się po wielu latach.
• Azbest został zakazany w Polsce w 1997 roku, a właściciele nieruchomości mają obowiązek usunięcia wyrobów azbestowych do 2032 roku.
• Usuwanie azbestu może być przeprowadzane tylko przez wyspecjalizowane firmy, które muszą przestrzegać rygorystycznych procedur bezpieczeństwa i higieny pracy.